Dziamdziak
Wysłany: Czw Sty 24, 2008 1:23 am
Temat postu: Pomniki Jana Żiżki z Trocnova
Zagadka z pomnikiem Jana Žižki z Trocnova w roli głównej sprowokowała mnie do napisania o pomnikach Žižki w ogóle, ponieważ wśród bardzo wielu takich monumentów jest co najmniej kilka obiektów wyjątkowych – ze względu na twórcę, ciekawą historię lub bezpośredni związek z dziejami husytyzmu, a nawet... rozmiary. Stosunkowo niewiele jest wśród nich dzieł o wybitnej klasie artystycznej. Nie ma też – przynajmniej według mojej wiedzy – wśród tych najciekawszych pomników obiektów sudeckich, choć niektóre z nich są bardzo blisko Sudetów.
I jeszcze uwaga o liczbie tych pomników: Czechy są w ogóle krajem bogatym w pomniki. Najwięcej jest pomników religijnych (choć to dziś tak ześwieczczone społeczeństwo!), prym wiodą św. Wacław i św. Jan Nepomucen (w końcu też postacie związane z historią Czech). Wśród świeckich pomników przedstawiających postacie historyczne – najwięcej jest przedstawień Tomasza Garrigue Masaryka, Jana Husa, potem... długo nic, a o trzecie miejsce rywalizują właśnie Jan Żižka i Jan Ámos Komenský. To zresztą są tylko moje obserwacje, a nie jakieś prawdziwe statystyki. Przed pierwszą wojną światową listę tę otwierałby Józef II, gdyż wystawiono mu trudne do policzenia figury, jako władcy, który zniósł poddaństwo osobiste chłopów (głównie w 1881 r. – w setną rocznicę reform – i w kolejnych latach); jednak ogromną większość usunięto po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., traktując je jako znaki podporządkowania monarchii Habsburgów.
Hořice
Jako pierwszy – najstarszy z pomników, które wystawiono Janowi Žižce, stojący w Hořicach. To miasto leży bardzo blisko południowej granicy Podgórza Karkonoskiego, używana czasem nazwa „Hořice v Podkrkonoší” mogłaby nawet sugerować przynależność do Sudetów. Jest to miasto rzeźby w pełnym tego słowa znaczeniu. Na wznoszącym się na płn. od niego Hořickim hřbecie występują nadające się na surowiec rzeźbiarski piaskowce, od dawna pozyskiwane. W związku z tym działało tu wielu kamieniarzy i rzeźbiarzy, a w 1884 r. powstała szkoła rzeźbiarsko-kamieniarska, istniejąca do dzisiaj. Wykładało w niej wielu najwybitniejszych czeskich rzeźbiarzy końca XIX i XX wieku, którzy często byli także jej wychowankami. Od 1966 r. odbywają się tu międzynarodowe sympozja rzeźbiarskie, które pozostawiają wiele dzieł plenerowych. W Hořicach jest kilka niezwykłych skupisk rzeźb – okolice szkoły rzeźbiarskiej, wzgórze Gothard, park Smetanovy sady, czy plenerowa galeria rzeźby współczesnej. Hořice słusznie reklamują się jako „Mĕsto kamenné krásy” – miasto kamiennego piękna...
Ale Hořice były także związane z Žižką – 20 IV 1423 r. na wzgórzu Gothard (na którym stał stary kościółek św. Gotarda i dwór obronny, otoczony fosą) wojska dowodzone przez oślepłego już Žižkę pokonały w bratobójczej walce oddziały kalikstynów (umiarkowanego skrzydła husytów) dowodzone przez Čenka z Vartenberku. Dzięki temu zwolennicy Žižki opanowali wówczas Wschodnie Czechy. Sławę wzgórza ugruntowały później ludowe pielgrzymki, odbywane tu podczas głodu w latach 1770-71, wiarę w leczniczą moc bijącego tu źródełka i patriotyczne zgromadzenia (tábory lidu), liczące po kilka tysięcy uczestników, w latach 1868 – 1869.
Na majdanie grodziska po dworze, we wrześniu 1873 r. (450-lecie zwycięskiej bitwy) odsłonięto pomnik z nadnaturalnej wielkości figurą przywódcy. Autorem projektu był młody i dobrze się zapowiadający miejscowy rzeźbiarz Pavel Jiříčka (1851-1880), jemu także i jego bratu Josefowi powierzono wykonanie dzieła. Był to nie tylko pierwszy pomnik Žižki w Czechach, ale także pierwszy świecki pomnik w Hořicach. Jego klasę wysoko ocenili ówcześni czołowi czescy rzeźbiarze.
Inicjatywa budowy pomnika należała do hořickiego „Sokola” (nominalnie towarzystwo gimnastyczne; w istocie – bardziej patriotyczne). Jego członkowie odnowili grodzisko na wzgórzu (uczytelniając zachowane fragmenty), w dzień rocznicy bitwy uroczyście przetransportowali tu blok piaskowca z niedalekiego kamieniołomu na Doubravie (ozdabiały go podczas transportu flagi narodowe). W uroczystości odsłonięcia kilka miesięcy później wzięło udział 5000 ludzi, z 44 sztandarami z husyckimi hasłami, reprezentujących różne regiony Czech i Słowacji. Uroczystość miała więc bardzo patriotyczny, a jednocześnie antyaustriacki wydźwięk.
W Hořicach są jeszcze dwa inne husyckie pomniki: w Smetanovych sadach stoi grupa rzeźbiarska „Husyci na straży” (dwóch wojowników husyckich) – dzieło Václava Suchomela (1903), zaś w centrum miasta – pomnik Jana Husa z 1914 r., wykonany przez Ladislava Šalouna – pierwowzór o rok późniejszego pomnika na rynku staromiejskim w Pradze.
Pomnik "Husyci na straży"
Na podstawie:
Alois Jilemnický – O krajinĕ, lidech a večech. Kulturnĕ historický místopis – průvodce pamĕtihodnostmi mĕsta Hořic v Podkrkonoší, Mĕsto Hořice 1999
http://www.horice.org/cz
Bitwa na wzgórzu Gothard
Oddziały Žižki zajmowały umocnioną pozycję na szczycie. Liczyły ok. 3000 ludzi, z tego ok. 300 jazdy oraz 120 wozów bojowych, spiętych w warowny obóz (słynna „vozová hradba”). Kronikarze nie podają siły nieprzyjaciół, wiadomo, że dysponowali znacznie silniejszą jazdą. Oddziały kalikstyńskie zaatakowały pozycję Žižki od południa (wieś Chvalina). Atak pod górę szybko zmęczył konie, dlatego wielu jeźdźców zeszło z koni i pieszo kontynuowało atak, co utrudniały ciężkie zbroje. Obrońcy obozu ostrzeliwali ich skutecznie z broni palnej, później udało im się udaremnić bezpośredni atak na obóz. Wówczas Žižka dał rozkaz ataku i jego ludzie zmusili przeciwników do bezładnej ucieczki po stoku. Cała walka trwała ok. 3 godzin.
Bitwa na wzgórzu Gothard (drzeworyt Rudolfa Švajdlera z ok. 1923 r.)